نازنین تمدن/ مریم پالیزگیر
عکس: شهاب اشتری
ساعت از ده گذشته بود که امراله فرهادی دبیر دوسالانه مانند این چند روز از حضار در سالن بخاطر تاخیر پوزش خواست و سپس در مورد سخنرانی ها توضیحاتی ارایه کرد.در ادامه مصطفی اسدالهی برای حاضران صحبت کرد. وی به نیابت از فرشید مثقالی ذکر کرد که مبحث تایپوگرافی معاصر از آنجا که بسیار متضاد است، ایجاد سردر گمی و سرخوردگی کرده و ما میخواهیم با سخنرانی در این مورد به جمع بندی برسیم. وی همچنین از حاضرین درخواست کرد که سوالات خود را به صورت کتبی ارایه کنند .در ادامه قباد شیوا به عنوان اولین سخنران با موضوع تایپوگرافی معاصر ایران گفت: گرافیک ما حدود دو دهه است که دچار سردر گمی شده است. آیا حروف را بر عکس نوشتن تایپوگرافی است؟ وی در ابتدا تعدادی کتاب نشان داد که به گفته وی یک فرد غربی نوشته و غرب، سرچشمه علمی شدن و مدرن شدن تایپوگرافی است و هر کس برداشت خود را از تایپوگرافی دارد اما نمیتواند در مورد تایپوگرافی غربی نظر دهد. وی از حاضران خواست که دایره المعارف ها را برای یافتن معنی کلمه تایپوگرافی جستجو کنند و تاکید کرد که صحبتهایش اظهار نظر در مورد تایپوگرافی نیست چون تایپوگرافی تعریفی مشخص دارد.شیوا افزود: از قرن پانزده میلادی چیزی به نام تایپوگرافی وجود داشته اما ناگهان در ایران ظاهر شده و اوج گرفته است.در ادامه وی گروهی از الفبای لاتین را نمایش داد و اشاره کرد انسانها یک سری سمبولها را به صورت حسی ایجاد کرده و به عنوان خط تصویری به کار برده اند. وی همچنین به دوره فینیقیها اشاره کرد که آنها برای رسیدگی به حساب خود، این سمبولها را با هجاهای صوتی تلفیق کردند مثلا" الف یا "ا" که صدای گاو بوده و یا به خانه “بتا” میگفتند.وی در بخش دیگری از سخنانش در مورد ایدئوگراف ها توضیح داد."حروف از ترکیب سمبولها بوجود آمده است، مانند اسکلت با دو استخوان که علامت مرگ یا خطر است. سپس یونانیان از یافته های فینیقی ها استفاده کردند و سمبولهای آنان را توسعه دادند و کامل کردند.برای مثال "ا" در یونانی به آلفا تبدیل شد. مجموع حروف به صورت سمبول، فاقد حروف صدادار بود و یونانیان در 430 میلادی حروف جدید را آموزش دادند و رومیان نیز از آنها پیروی کرده و حروف کیو Qو اف F را افزودند و حرف جی J نیز در پانصد سال قبل اضافه شد. در نوشته های سریع و کوچک که توسط ایتالیایی ها بکاربرده شد، وسیله نوشتن قلم نی یا خیزران یا پر بوده است. از نقطه نظر فرم حروف، دو مکتب در غرب رواج داشته است.انحناء در آناتومی و ساختار حروف وجود داشته و یا حروف گوشه دار یا گوتیک نامیده میشده است. عمده تمرکز و مشغولیت نیز بر کالیگرافی بوده است.در قرن پانزدهم میلادی، مخترع آلمانی چاپ، گوتنبرگ سیستم نوشتن حروف را ابداع کرد.در این بخش شیوا با نمایش یک قالب حرف اشاره کرد که کل قالب حروف را تایپ میگویند و تنها حرف حک شده روی آن تایپ فیس نامیده میشود. کم کم افرادی در این حرفه مشغول بکار شدند که به آنها تایپوگرافر میگفتند ولی اجازه نداشتند در آناتومی حروف دخل و تصرف کنند .شیوا ادامه داد که خاصیت ارتباطی اثر گرافیکی تضعیف شده چون جای حروف و آناتومی آن بهم خورده است. به کفته وی فرد غربی با اینکه قادر به خواندن خط فارسی نیست اما شیفته فرمهای ارگانیک آن میباشد و تنها کوششها در جهت تایپ فارسی در کشور آلمان با همکاری کارشناسان عرب، که حروف فارسی را طراحی و قابل چاپ شدن کردند صورت گرفته است.وی اضافه کرد در مورد معنا درپاره ای موارد طراحی به جهت زیبایی قابل انجام است اما نه کاملا"و وی این کار را تایپوگرافی نمیداند و با اشاره به دو سالانه اسماء الحسنی، تایپوگرافی مولانا و ...تاکید کرد که در این آثار کالیگرافی تحت عنوان تایپوگرافی عرضه میشود و آنها خارج از تعاریف تایپوگرافی هستند ولی در حقیقت یک لی آوت من یا حروفچینی که در مطبعه زمان قاجار کارکرده و حروف را کنارهم قرار میداده تایپوگرافی انجام داده است.وی با اشاره به لوگوتایپ اظهار داشت که خوبی لوگوتایپ اینست که دو بار قابل خواندن است ولی این لوگوتایپ های بعضا" ناخوانا، پارازیتهایی هستند که با اصطلاح مدرن و امروزی طراحی میشوند. در این بخش وی طراحی هایی از نمونه های غربی نشان داد .به گفته وی در این طراحیها همه چیز در خدمت معنا و محتوی است نه کارهایی فرمالیستی که مفهومی ندارد و فقط جنبه زیبایی آن مطرح است. پس از آن طراحی هایی از هرب لوبالین به معرض نمایش گذاشته شد.شیوا بر این نکته تاکید کرد که تولیدات تایپوگرافی در غرب اشباع شده است، آنها زیبایی را از کارهایشان گرفته اند و کارها شبیه اعلامیه هایی بر پایه حروف استوار شده است.پایان سخنرانی قباد شیوا با پرسشهایی در مورد تایپوگرافی و باید ها و نباید ها، آموزش مدون در زمینه تایپوگرافی فارسی همراه بود، و در قسمتهایی حضار و پرسش کنندگان با توضیحاتی از جانب محمد احصایی نیز روبرو می شدند.