بعد از مدت ها نمایشگاهی از آثار گرافیکی ابراهیم حقیقی در گالری ویژه تهران امروز (جمعه 2تیر 85)برپا می شود. او این بار پوسترهایی را انتخاب کرده که وجه مشترک همه آنها یکی از علاقه های شخصی او است؛ تئاتر. از نحوه گفتارش می توان فهمید، کم پیش آمده نمایش خوبی را از دست بدهد.
ـ چطور بعد از مدت ها گالری ویژه و پوسترهای تئاتری را انتخاب کردید؟
آموزشگاه ویژه که آموزشگاه تخصصی گرافیک است، علاوه بر مجوز تدریس و جذب هنرجو، مجوز گالری هم داشت. مسئولان این موسسه به این فکر افتادند که در میان ترم های آموزشی نمایشگاه هایی با موضوعات تخصصی مربوط به گرافیک برگزار کنند. اولین نمایشگاه میان ترمی که برگزار شد، نمایشگاهی بود از پوسترهایی با موضوع لوترگ که به مناسبت صدمین سال تولد این هنرمند توسط اعضای انجمن بین المللی طراحان گرافیک چاپ شده بود، این آثار از مجموعه مرتضی ممیز به نمایش در آمد. بعد از آن مدیریت مجموعه اصرار داشت نمایشگاهی از بخشی از آثارم در گالری ویژه برپا شود که متاسفانه به دلیل شلوغی کار، میسر نشد. این بار که ماجرای نمایشگاه را مطرح کردند، دو موضوع آماده داشتم. یکی جلد کتاب هایی که کار کردم و دیگر پوسترهایی با موضوع تئاتر. اما چون هفت، هشت سال پیش جلد کتاب ها را به نمایش در آورده بودم، ترجیح دادم این بار کمی دیرتر به نمایش بگذارمشان. اما مجموعه ای که به فکرم رسید برای نمایش مناسب هستند، پوسترهای تئاتر بود. از سال 1348 که اولین پوستر برای تئاتر را کار کردم، تا سال 1384 یعنی طی 36 سال، تعدادی پوستر جمع شده بود. چیزی حدود 52 پوستر بود که تعدادی یافته نشد و برخی نمونه های موجود پاره و مخدوش شده بود و امکان نمایششان وجود نداشت. در نتیجه در نهایت 45 پوستر را جمع آوری کردم و نمایشگاه شد مجموعه ای درباره تئاتر.
ـ پوسترهای تئاتری چه ویژگی هایی دارند، موقع طراحی چه تفاوتی برایشان قائل می شوید؟
من تفاوت قائل نمی شوم. تفاوت در اصل و مبنای سفارش موجود است. قطعا یک پوستر تئاتر تفاوت های ماهوی با پوستر سینما دارد. سینما در گونه های وسیع و یا پر مخاطب، با بسیاری از افراد در سطوح گوناگون سلیقه و فرهنگ قرار دارد. اما تئاترهایی که در ایران طراحی پوسترش را به یک طراح گرافیک سفارش می دهند، مخاطبشان خاص است، عوام نیستند. تئاتری که در تهران و اصفهان برای عوام اجرا می شود، معمولا یا پوستر ندارند، یا پوسترهایی دارند که طراح برایشان کار نکرده و در حقیقت اطلاعیه هایی هستند که یا عکس بازیگر معروف را دارند و یا چهره آدم هایی که مخاطبین عام آنها را می شناسند. اما پوستر در تعریف آکادمیک و فرهیخته در مورد تئاتر که در جهان هم کم سابقه نیست، مخاطبش یا روشنفکران جامعه هستند، یا دانشجویان که آنها هم در طیف روشنفکران می گنجند و همگی نمایش به شیوه مدرن را می شناسند. چرا که اغلبشان هم نمایش را خوانده اند و هم با نمایش در شکل اجراهای فرهیخته اش آشنا هستند. پس در این موارد با نوعی دیگر از مخاطب روبه رو هستیم و با این مخاطب متفاوت قطعا باید برخورد متفاوت داشته باشیم. در چنین شرایطی خیلی نیاز نیست، به بازار و جذب مخاطب توجه کنیم. پوستر در حد اطلاع دهندگی کافی است. البته منکر جذب مخاطب نیستم اما به ناگزیر در این پوستر ها اینگونه است. گنجایش سالن تئاتر شهر، شاید بیش از 500 نفر نباشد و یادم نمی آید در تالار وحدت هم نمایش هایی جز کارهای خانم پری صابری و آقای علی رفیعی اجرا شده باشد. هر نمایش یک ماه روی صحنه است و هر شب تالار پر می شود. بنابراین نیازی نیست پوستر مخاطب جذب کند. اطلاع رسانی های دیگر و آگاه شدن های شفاهی مردم کافی است. پس طراح گرافیک ذوقش را در زوایای دیگر این نوع پوسترهای ارائه می کند. اینجا قیاس من کمی نزدیک می شود به طراحی جلد کتاب هایی که مخاطب خاص دارند. در این جلد کتاب ها طراح دوست دارد قد و قواره برآمدن خود از موضوع را بسنجد. در پوسترهای تئاتری هم همینطور است، او (طراح گرافیک) می خواهد ببیند در تبدیل موضوع نمایشنامه به تصویر، چقدر توانایی دارد.
ـ پس در این صورت طراح گرافیک قبل از ایده پردازی حتما باید نمایش را ببیند.
قطعا همینطور است. شیوه اجرای هر کارگردان باید در پوستر به نمایش در آید. ممکن است یک کارگردان رومئو و ژولیت را کلاسیک اجرا کند، پس ما شیوه اجرایمان مبتنی بر شیوه نوشته شکسپیر است و شیوه اجرای کارگردان. ممکن است کارگردانی همین نمایش را بسیار مدرن اجرا کند، پس ما یک نگاه داریم به نوشته شکسپیر و یک نگاه به شیوه مدرن اجرا. قطعا باید اجرا را دید. طراح از روز اول وارد کار می شود. در مورد کارهایی که کردم از اولین روزی که کارگردان کار را به دست می گیرد، من هم مثل بازیگر و طراح صحنه وارد کار شدم و در شکل گرفتن نمایش و فکر اولیه کارگردان سهیم بوده ام. پس گونه رفتاری من در این موارد تنها مبتنی بر نمایشنامه نیست، بلکه مرتبط با نمایش بازنویسی شده به روایت جدید و شیوه اجرای کارگردان هم می شود.
ـ اگر الان بخواهیدپوستری را الان اجرا کنید در مقایسه با کارهای قبلی چه تفاوتی قائل می شوید؟
قطعا ذهن هر آدمی در طول زمان دگرگون می شود. در مقابل شیوه های اجرا هم متحول شده اند، مکانیزم چاپ نیز تغییر یافته است. قطعا در رفتار با ابزار جدید، پوستر تازه ای که قرار باشد، برای یکی از نمایش های قدیم طراحی شود، شکل جدیدی خواهد داشت. طراح همیشه به شیوه های اجرای تازه و ابزار جدید می اندیشد. اما همین طور که به گذشته نگاه می کنم، به تنگناهایی می رسم که در قدیم بوده و مقداری از آنها هنوز هم هست. از آنجا که بضاعت مالی گروه های تئاتری بسیار کم بود و البته هنوز هم هست، طراح به کارکردن با دو یا سه رنگ محدود می شود. درآمد تئاتر در ایران مبتنی بر گیشه نیست و باید بپذیریم تئاتر ما خودکفا نشده است. تئاتر بودجه دارد و این بودجه باید میان گروه های متعددی که تعدادشان افزایش پیدا کرده و میان سالن های نمایش که افزایش پیدا نکرده است، تقسیم شود. الان که نگاه می کنم می بینم این محدودیت مرا به یافتن شیوه ها و راهکارهایی وادار کرده که با تمام محدودیت ها، جذابیت های پوستر را سر جایش نگه دارد. معتقدم این درگیری ها شیرین است.
ـ در خلال گفت و گوهایتان به تفاوت مسایل مالی در پوسترهای تئاتری اشاره کردید، این تفاوت ها چیست؟
دوستی های نزدیک با دوستان تئاتری در دانشکده هنرهای زیبا مهم ترین عامل ساخت این پوسترها بود، مثل اینکه شما توان اجرای کاری را داشته باشید و دوستی بخواهد از این توانایی استفاده کنی. قطعا این کار را انجام می دهی و دراین بده بستان دوستانه چشمت به دست و جیب گروه نخواهد بود. هدف اصلی اجرا شدن کاری است که باید روی صحنه برود.
ـ قدیمی ترین کاری که در نمایشگاه گالری ویژه وجود دارد، کدام است؟
اولین پوستری که در حوزه تئاتر طراحی کردم، پوستری بود برای نمایش راهبه ها، نوشته ادوارد مانه. آقای مصطفی دلی که یک الجزیره ای فرانسه زبان بود و مدتی در ایران اقامت داشت، آن را اجرا کرد.
ـ به مخدوش شدن و در دسترس نبودن تعدادی از کارها اشاره کردید، کدام کارها هستند؟
روسپی بزرگوار، کسب و کار خانم وارن که قابل نمایش نیست، جشنواره تئاتر شهرستان، لورنزاچیو، کله گردها و کله تیزها. امیدوارم با نام بردن آنها کسانی که نمونه ای در دست دارند، در اختیار خودم هم بگذارند.