مجله رنگ | مجله الکترونیکی طراحان گرافیک ایران

گزارشی از سخنرانیِ علیرضا مصطفی‌زاده در مشهد

مریم پروانه
m.p@rangmagazine.com

برنامه‌ی سخنرانیِ علیرضا مصطفی‌زاده با موضوع «پوسترهای روایی» در ساعت 4:30 دقیقه در گالری رضوانِ مشهد، با حضور جمع کثیری از علاقمندان، برگزار شد.
سخنرانی با طرح یک سوال آغاز شد که برای طراحی یک پوستر، چه باید کرد؟
علیرضا مصطفی‌زاده به سوال خود اینگونه پاسخ داد که شاید نتوان هیچ راه‌حل تعریف شده‌ای را ارائه داد، چرا که هرکس با استفاده از تجربیات، احساسات و توانایی‌های خود شروع به طراحی یک پوستر و یا هر اثر گرافیکی می‌کند.
اگر بخواهیم طراحی پوستر را با یک کار صرفا" هنری مثل نقاشی مقایسه کنیم، شاید بتوانیم بگوییم که یک اثر نقاشی به‌واسطه‌ی الهاماتی که به نقاش می‌شود، شروع شده و شکل می‌گیرد. در واقع در نقاشی یک اتفاق شهودی رخ می‌دهد. درحالی که در یک پوستر اینگونه نیست و طراح گرافیک به خاطر داشتن سفارش‌دهنده با یک مساله روبه‌رو می‌شود که باید آن را حل کند و نمی‌تواند تنها به یک راه حل شهودی تکیه کند و منتظر الهامات شود. گرچه اتفاقات شهودی هم در کار وجود دارند، اما نمی‌توانیم بنشینم و منتظر شویم تا یک چیزی به ما الهام شود. باید به دنبال راه حل باشیم و آن را بیابیم.
وی ادامه داد: تاکنون براساس ملاک‌های متفاوت پوستر را به دسته‌های گوناگون تقسیم بندی کرده‌اند. تقسیم بندی ما در این‌جا بسیار ساده و خیلی خیلی کلی است : 2 دسته‌ی پوسترهای روایی و غیر روایی.
با توجه به این تقسیم بندی، یک پوستر پیام خود را به دو شکل می‌تواند منتقل کند؛ یا از طریق یک روایت ( که در آن ذهن مخاطب را درگیر یک داستان می‌کند) و یا با استفاده از فضاهای بصری – فرم ، رنگ ، بافت و...– احساسات مخاطب را تحت تاثیر قرار داده و از این طریق پیام خود را انتقال می‌دهد.
موضوع این نیست که کدام یک از این 2 نوع خوب است یا بد... مهم دستیابی به هدفی است که طراحی آن بوستر دارد.
در حالت روایی بیشتر ذهن مخاطب درگیر است اما در حالت غیر روایی احساسات او. یعنی بار انتقال پیام بر روی احساسات است که با استفاده از فضاسازی آن را انتقال می‌دهد. البته این بدان معنا نیست که در حالت روایی احساسات مخاطب مورد توجه قرار نمی‌گیرد و او را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد ، بلکه بارِ اصلی انتقال پیام، بر روایت است تا بر عناصر بصری.
سپس علیرضا مصطفی‌زاده اشاره‌ی کوچکی به فرمالیسم داشت که این روزها بحث داغی است و معمولا سوال می‌شود، چرا اینقدر کارها فرمالیستی است و روایت وجود ندارد.
اما نکته این‌جاست که اگر یک پوستر فرمالیستی بتواند به درستی پیام خود را انتقال دهد، چه اشکالی برآن وارد است؟
ایشان دلیل رد تعدادی از پوسترهایی که این روزها فرمالیستی نامیده می‌شود، عدم استفاده‌ی درست از فرم برای انتقال پیام دانست.

این جلسه با اشاره‌ای به پیشینه‌ی روایت در ایران ادامه یافت.
مصطفی زاده گفت: به طور کلی پوسترهای روایی در ایران می توانند به خاطر پیشینه‌ی تاریخی، بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد. ضرب‌المثل‌ها و حکایات می‌توانند نمونه‌ها‌ی خوبی برای بیان این مطلب باشند. آن‌ها به دلیل شکل خاص در بیان و گفتارشان، بسیار مورد توجه قرار می‌گیرند و مخاطب را جلب می‌کنند. چنانچه ما نیز برای جذابیت بیان مطلب خود گاه از روایت استفاده می‌کنیم.
روایت تاثیر گذار است و باعث ماندگاری می‌شود.
روایت در ذهن می‌ماند و این مزیتی است که در تبلیغات هم مورد توجه قرار گرفته و از آن استفاده می‌شود.
سوال دیگری که در ادامه‌ی جلسه بررسی شد، این بود که روایت چگونه پیام را منتقل میکند؟
پاسخ مصطفی زاده اینچنین بود: روایت، گاهی از طریق کلام (مثل خواندن کتاب) و یا گاهی، از طریق تصویر (مثل دیدن یک فیلم) به مخاطب منتقل می‌شود.
تفاوت این دو راه، به کمک یک آزمایش عملی به حاضران نشان داده شد و نتیجه‌ی بدست آمده حاکی بر این مطلب بود که وقتی با تصویر پیامی را انتقال می‌دهیم، تمام اجزا به طور دقیق انتقال داده می‌شود، اما از طریق کلام، تصویری که به وجود می‌آید ذهنی است و هر شنونده، جزییات را بنا بر برداشت خود درک کرده و در ذهن تصویرش را می‌سازد.
ما معمولا تصاویر ذهنی خود را می‌سازیم و با استفاده از برداشت‌های خود از آن لذت هم می‌بریم. اما با دیدن تصویر، تصویر به شکلِ عینی، به ما منتقل می‌شود و دیگر تصویر ذهنی ما نیست. شاید به همین دلیل است که خیلی‌ها از خواندن یک داستان بیشتر لذت می‌برند تا از دیدن فیلم و یا تصویر آن.
با توجه به این مطلب در مقایسه‌ی یک پوستر با یک پیام رادیویی، می‌توانیم به‌راحتی پیش‌بینی کنیم که هر شخصی از شنیدن موضوع پیام رادیویی، برداشت شخصی خود را خواهد کرد و تصویر آن را نیز در ذهن خواهد ساخت. ولی در پوستر موضوع و اطلاعات به صورت دقیق‌ و کامل انتقال پیدا می‌کند.
بعد از بیان این مطلب تعدادی پوستر به نمایش گذاشته شد که با تعاریف و توضیحات(وبا ذکر نمونه‌هایی از اشعار شاعران ایرانی) همراه بود. این تعاریف به عنوان راه‌حل‌های پیشنهادی مطرح شد. این شیوه‌ها و راه‌حل‌ها می‌توانند به صورت یک سری الگوی کلی به طراحان کمک کنند تا آثاری روایت‌گر بسازند.
پوسترها و تصاویری که به نمایش گذاشته شد، منتخبی از پوسترهای فرهنگی و تبلیغاتی، از طراحان ایرانی و خارجی بود که با نگاهی به ادبیات فارسی تقسیم بندی شده بود.





	پس از جلسه تعدادی از طراحان جلسه ای را با علیرضا مصطفی زاده داشتند و به بررسی گرافیک معاصر ایران پرداختند