این مطلب پیشتر در شماره ۳۱۲ مجله تندیس به چاپ رسیده است.
سخن رنگ
بدیهی است نظرات مطرح شده در این یادداشت، الزاما نظر «رنگ» نبوده و «رنگ» مطالب مختلف را برای هرچه بهتر شدن فضای نقد و بررسی تحولات گرافیک ایران منتشر می‌کند.
لازم به ذکر است که «رنگ» از انتشار جوابیه و نوشتار از سوی مخاطبان و صاحب‌نظران، در جهت حفظ این فضای مطلوب استقبال می‌کند.
بس رَشکِ قامتِ او سوخت سر تا پای سرو
موج قمری ریخت از خاکستر اجزای سرو
پیکر آزادی و بار تحمل، تهمت است
یک قلم دستِ تهی می‌روید از اعضای سرو
رنگ و بو هم قابلِ تشریفِ آزادی نبود
از تکلف دوختند این جامه بر بالای سرو
بیدل دهلوی
سرو نقرهای ۹۴ پرحاشیه‌ترین نمایشگاه سروی بود، که تا به حال برگزارشده است. گویی به‌ناچار مشکلات پایه‌ای این نمایشگاه، تاب چالش‌ها را نیاورد و سرو سَهی انجمن زیر بار اهداف پراکنده و گوناگون آن به لرزه افتاد. گواه آن، داده‌های حاصل از یک نظرسنجی است که نشان می‌دهد ۵۸ درصد از اعضای انجمن صنفی طراحان گرافیک ایران که در نظرسنجی شرکت کردند از عملکرد این دوره نمایشگاه رضایت ندارند.
این عدد، حاصل یک نظرسنجی در مورد نمایشگاه است که به‌صورت میدانی انجام شده است. گروه هدف، اعضای انجمن صنفی طراحان گرافیک ایران بوده‌اند و هدف از مطالعه، به دست آوردن اطلاعات کیفی در مورد روند انتخاب آثار، داوری نهایی و یافتن دیدی کلی نسبت به نمایشگاه بوده است. تلاش شد تا نظرسنجی در فضایی بی‌طرفانه و با سوال‌هایی بی‌طرف انجام شود.(۱)
روند اجرای نظرسنجی
دو ایمیل در بازه‌های زمانی پس از افتتاح نمایشگاه و پس از اعلام برگزیدگان به ۱۴۸۰ نفر از اعضای انجمن صنفی طراحان گرافیک ارسال شد. در دور اول، تعداد ۱۲۸۱ ایمیل با موفقیت ارسال و ۱۱۷۶ ایمیل به دست افراد رسید. ۳۸۰ نفر معادل ۳۲.۳ ٪ ایمیل رسیده را باز و ۱۴۳ نفر معادل ۱۲.۲ ٪ بر روی لینک داده شده کلیک کردند. در دور دوم نیز تعداد ۱۲۱۲ ایمیل با موفقیت ارسال شد که ۱۱۸۶ ایمیل به دست افراد رسید . ۳۱۶ نفر معادل ۲۶.۶٪ ایمیل رسیده را باز کردند. ۱۱۲ نفر معادل ۹.۴٪ بر روی لینک داده شده کلیک کردند. در نهایت تا تاریخ ۲۰ آبان ۱۳۹۴ تعداد ۷۶ نفر نظر خود را ثبت کردند.
سرو نقرهای را در چند بخش می‌توان آسیب‌شناسی کرد.
سرو بلاتکلیف
بر اساس یک تخمین حدود ۲۰۰هزار طراح گرافیک در ایران ساکن هستند. از این میان حدود ۱۵۰۰ نفر عضو انجمن صنفی طراحان گرافیک ایران هستند. از این تعداد ۳۵۳ نفر برای سرو نقرهای ۹۴ اثر ارسال کردند. سپس هیات انتخاب، آثار ۸۶ نفر را کنار گذاشت و کارهای ۲۶۷ نفر را به نمایش در آورد. از این‌رو سرو نقرهای بیانگر عملکرد دوساله طراحان گرافیک ایران نیست. حتی بیانگر عملکرد اعضای انجمن هم نیست بلکه نمایشگاهی است منطبق بر سلیقه هیات انتخاب از میان ۳۵۳ نفر عضو انجمن.
سرو سلیقه‌ای
۶۲ درصد از اعضا معتقدند داوری آثار به صورت سلیقه‌ای انجام شده و هیچ معیار و قاعده‌ای در آن لحاظ نشده است. اکنون بیش از هر وقت دیگر لازم می‌نماید که داوران و هیات انتخاب برای کار خود برنامه‌ای از پیش تعیین شده باشند و منطبق بر اصولی که هیات سیاست‌گذاری از پیش اعلام شده، داوری کنند.
داوران نه تنها در انتخاب آثار، بلکه در اعلام برگزیده نیز سلیقه‌ای برخورد کرده‌اند. داوران در بخش طراحی جلد کتاب خود را ناجی صنعت نشر می‌پندارند و از این‌رو به‌جای نفر اول، سه نفر را برگزیده اعلام می‌کنند. از طرفی دیگر در بخش گرافیک متحرک به هیچ فردی جایزه نمی‌دهند. در زمینه طراحی حروف، هیات داوران اعلام می‌کند ابتدا قصد داشتیم کارهای ری‌دیزاین(۲) (بازطراحی) را در داوری کنار بگذاریم؛ که این موضوع باید از پیش در فراخوان ذکر می‌شد تا این افراد بی جهت اثر ارسال نکنند.(۳)
سرو خاموش
داوران درمورد انتخاب آثار و داوری دلیلی نمی‌بینند توضیح ارایه کنند؛ در حالی‌که ۹۱ درصد از اعضا انتظار دارند داوران برای نحوه انتخاب و دلیل رد آثار، توضیح بیان کنند. در یک نمونه جهت آزمایش، نگارنده ایمیلی به دبیر سرو نقرهای ارسال کرد و بابت انتخاب نشدن یکی از آثار توضیح خواست. فردی از طرف سرو نقرهای تماس گرفت و بیان کرد «داوران افراد سرشناسی هستند و توضیحی ارایه نمی‌دهند و دیگر این‌که ما داوران را از پیش مشخص کرده بودیم اگر فکر می‌کردید داوری آن‌ها را قبول ندارید نباید شرکت می‌کردید.» در واقع سرو نقرهای به‌جای آنکه در خدمت اعضا باشد خود را هدایت‌گر جریان گرافیک در ایران پنداشته و قصد دارد سلیقه خود را حاکم کند. در نهایت قرار شد ایمیل ارسال شده را برای هیات انتخاب فرستاده و جواب آن‌را اعلام کنند.
درآینده آن‌چه داوران و هیات انتخاب را وادار می‌کند دقیق‌تر -و نه سرسری- آثار را بررسی کنند، این است که رای آن‌ها علنی باشد؛ این خواسته بیش از نیمی از اعضا است.
سرو خمیده
اعضای انجمن طراحان گرافیک همگی بر اساس تایید سه عضو دیگر و با ارایه‌ی ۲۰ نمونه کار حرفه‌ای به عضویت انجمن صنفی درآمده‌اند. در سرو‌های نقرهای تعداد معدودی از آن‌ها کارهای خودرا گزینش کرده و ارسال می‌کنند. هیات انتخاب سرو نقرهای تعدادی را منطبق با سلیقه خود جدا کرده و مابقی را دور می‌ریزد. (برای آزمایش، کار انتخاب نشده خود در دوره‌های پیش را از انجمن طلب کنید). تا به حال در هیچ یک از نمایشگاه‌های برگزار شده، نظر اعضا در مورد سیاست‌ها و اهداف سرو نقرهای، هیات انتخاب و ترکیب داوران، نحوه به نمایش درآمدن آثار، گزینش اولیه یا عدم گزینش آثار و... لحاظ نشده است و حاصل آن نمودار دردناکی است که نشان می‌دهد تنها ۱۴ درصد از افراد شرکت‌کننده در نظرسنجی در مجموع از نحوه انتخاب آثار، داوری و شیوه برگزاری سرو نقرهای به صورت فعلی رضایت دارند.
مازیار زند | آبان ۹۴
۱. اسامی شرکت‌کنندگان، فرم نظرسنجی و نتیجه آن در اینجا قابل دسترسی است.۲. Redesign
۳. البته هیات داوران اعلام کرد به دلیل تعداد کم شرکت کننده در این بخش بالاجبار آثار آنان را هم بررسی کردیم.